Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ
Απότοκος της οθωμανικής κατοχής, ο ελληνικός πελατειακός κρατισμός αποτελεί σήμερα μία μορφή αυτοάμυνας της διαπλοκής απέναντι στις τεχνολογικές και θεσμικές ανατροπές που πραγματοποιούνται παγκοσμίως…
Αν η τουρκοκρατία εμπόδισε την χώρα να ακολουθήσει την μεγάλη βιομηχανική ανατροπή του 18ου αιώνα και να μπει στην τότε νέα εποχή της οικονομικής νεωτερικότητας, σήμερα, για την όποια αδυναμία της να ακολουθήσει την νέα τεχνολογική επανάσταση δεν υπάρχει δικαιολογία και τα αυριανά θύματα αυτής της αδυναμίας δεν θα μπορούν να επικαλούνται καμμία τουρκοκρατία. Αντιθέτως, θα κάνουν λόγο για κρατισμό, αγκυλώσεις του κοινωνικού ιστού και ηθελημένες ανεπάρκειες στην παιδεία. Όμως, η πρόκληση του μέλλοντος είναι εδώ και από εμάς εξαρτάται η ανταπόκριση σε αυτήν –τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Η Ιστορία τρέχει…
Πόσοι Έλληνες γνωρίζουν ποια είναι η κεφαλαιοποίηση τριών γιγάντων της ψηφιακής οικονομίας και της νέας εποχής που αυτή έχει ήδη δρομολογήσει; Η απάντηση από μόνη της λέει πολλά. Η Apple, η Samsung και η Nokia πλησίασαν τα 810 δισεκατομμύρια ευρώ –ήτοι 3,5 φορές το ελληνικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) και 2,5 φορές το ελληνικό δημόσιο χρέος. Ακόμα, οι δύο πρώτες από τις εταιρείες αυτές το 2014 είχαν καθαρά κέρδη που αντιστοιχούσαν στο 90% του ελληνικού ετήσιου προϋπολογισμού, δηλαδή έφθαναν στα 49 δισεκατομμύρια ευρώ. Η μία από τις εταιρείες αυτές είναι αμερικανική, η άλλη νοτιοκορεατική και η τρίτη φινλανδική. Κάθε εταιρεία αντιπροσωπεύει μία ήπειρο –Αμερική, Ασία, Ευρώπη– και συμβαίνει επίσης να προέρχεται από μία χώρα που βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας εκπαιδεύσεως.
Τυχαίο αυτό; Όχι, καθόλου. Στην υπό εκκόλαψη εποχή της ψηφιακής οικονομίας, τα εκπαιδευτικά συστήματα, οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη και η ταχύτητα στην παραγωγή, στις λήψεις αποφάσεων και στην δικτυωμένη διάθεση αγαθών και υπηρεσιών είναι οι βασικότεροι συντελεστές δημιουργίας υλικού και κοινωνικού πλούτου. Είτε αυτό αρέσει είτε όχι, η έκρηξη των δικτύων πολυμέσων και η ψηφιοποίησή τους είναι το μείζον φαινόμενο του 21ου αιώνα. Πρόκειται δε για ένα φαινόμενο που κάνει τα πρώτα του βήματα και του οποίου η συνέχεια είναι δύσκολα προβλέψιμη στο επίπεδο του απλού πολίτη. Εισερχόμεθα σε έναν καινούργιο «χρόνο-χώρο», σε έναν «κυβερνοκόσμο», όπου η διάρκεια και η απόσταση συρρικνώνονται με την θεμελιακή μεταβολή των πολιτικών, οικονομικών και βιομηχανικών κανόνων που απορρέουν.
Οι επιπτώσεις της ψηφιακής κοινωνίας στην οικονομία αναγνωρίζονται πλέον από όλους. Οι επιπτώσεις δε αυτές δεν αντικαθιστούν την περίφημη βιομηχανική κοινωνία, αλλά αποτελούν μιαν άλλη εκδοχή της. Η ψηφιοποίηση αποτελεί μία μορφή λιπαντή της μηχανής των βιομηχανικών κοινωνιών, η οποία είναι πολύ ταλαιπωρημένη και αδυνατεί να δημιουργήσει ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. Έρχεται έτσι η ψηφιακή κοινωνία και λιπαίνει την οικονομία, προσφέροντας υψηλή κινητικότητα σε ανθρώπους, ιδέες, αγαθά και κεφάλαια. Υπό αυτή την έννοια, το Διαδίκτυο είναι νέα τεχνολογία, αλλά ολοκληρωμένο σύστημα κατανομής πόρων. Είναι ένα πληροφοριακό οικοσύστημα το οποίο συνθέτουν ποικίλα αλληλεξαρτώμενα στοιχεία –δίκτυα, μόντεμ, πάροχοι προσβάσεως, υπολογιστές, λογισμικά…
Στις νέες αυτές συνθήκες, η είσοδος στον κυβερνοκόσμο θέτει υπό αναθεώρηση τους κανόνες της οικονομίας και φέρνει στο προσκήνιο τρεις νέες παραμέτρους της διεθνούς ανταγωνιστικότητος: την ταχύτητα, την ευφυΐα και την προσαρμοστικότητα. Τα έθνη και οι επιχειρήσεις που καταφέρνουν να κατακτήσουν και να κρατήσουν ορισμένους τομείς του κυβερνοκόσμου κερδίζουν το αποκαλούμενο «πριμ της πρωτιάς», το οποίο έχει μεγάλη οικονομική σημασία. Διότι, όπως προκύπτει από την κεκτημένη εμπειρία, το κόστος της εκθρονίσεως του πρώτου από μιαν αγορά είναι πολύ υψηλό για τον δεύτερο και επαχθέστατο στην συνέχεια. Πρόκειται για το φαινόμενο «lock in effect», που σημαίνει ότι οι πρώτοι στις αγορές «κλειδώνουν» θέσεις οι οποίες πολύ δύσκολα «ξεκλειδώνονται». Άρα, αυτοί που φθάνουν καθυστερημένοι «τιμωρούνται» κατά κανόνα με κόστος που ποτέ δεν κατέβαλε ο πρώτος.
Αυτός είναι σήμερα και ο λόγος που οι περισσότερες αναπτυγμένες χώρες χρηματοδοτούν αφειδώς προγράμματα καινοτομίας, με στόχο να βοηθήσουν νέους επιχειρηματίες να εισέλθουν στον χώρο της αποκαλούμενης «άϋλης προστιθέμενης αξίας» –για την οποία ο αγώνας δρόμου στον κυβερνοκόσμο είναι σκληρός. Η είσοδος στον κόσμο αυτόν προϋποθέτει την ένταξη μίας χώρας, μίας επιχείρησης ή και μίας ομάδας ανθρώπων στην αποκαλούμενη «οικονομία των δικτύων», στους κόλπους της οποίας τα δίκτυα πρέπει να είναι συμβατά, συνδέσιμα και διασυνδεδεμένα.
Η συμμετοχή, όμως, στην «οικονομία των δικτύων» απαιτεί υψηλά επίπεδα παιδείας, και άρα γνώσεων, ευελιξία και ταχύτητα στις λήψεις αποφάσεων, ελευθερία στις κινήσεις, ιδιαίτερα τις επενδυτικές, και περιβάλλον ευνοϊκό προς την δημιουργία και το επιχειρείν. Απαιτεί, δηλαδή, όλα αυτά που απουσιάζουν από την χώρα, στην οποία, αν και χρεοκοπημένο, το νέο-οθωμανικό κράτος είναι πάντα στις επάλξεις και …αντιστέκεται στο μέλλον. Άφεριμ!
